Yirmi yıllık uydu ve GPS verileri çatlakların (fractures) çoğalması ve buz akış hızının artmasıyla eş zamanlı olarak, Thwaites Doğu Buz Sahanlığı'nın (Thwaites Eastern Ice Shelf) kritik bir stabilizasyon noktası üzerindeki tutunumunu kademeli olarak yitirdiğini ortaya koymaktadır. Bilim insanları, söz konusu örüntünün (pattern) Antarktika'daki diğer kırılgan buz sahanlıklarına da yayılabileceği uyarısında bulunmaktadır.
 |
| Flickr: Felton Davis |
Batı Antarktika'da bulunan ve yaygın olarak
"Kıyamet Buzulu" (Doomsday Glacier) olarak bilinen Thwaites Buzulu,
gezegendeki neredeyse tüm diğer buz-okyanus sistemlerinden daha hızlı bir
değişim göstermektedir. Buzulun gelecekteki davranışı, küresel deniz seviyesi
yükselmesi öngörülerindeki en büyük bilinmeyenlerden biri olmaya devam
etmektedir. Bu sistemin bir parçası olan Thwaites Doğu Buz Sahanlığı (TEIS),
okyanus üzerinde yüzmekte ve kısmen kuzey kenarındaki bir tutunma noktası (pinning
point) tarafından yerinde tutulmaktadır. Son yirmi yılda bu sahanlık, söz
konusu tutunma noktasının akış yukarı kısmında (upstream) yer alan ana bir
makaslama zonu (shear zone) çevresinde artan kırıklar geliştirmiştir.
Journal of Geophysical Research: Earth
Surface (AGU, 2025) dergisinde yayımlanan yeni bir çalışma,
bu yavaş çözülmenin nasıl gerçekleştiğine dair bugüne kadarki en detaylı
açıklamayı sunmaktadır. Araştırma, Yer Gözlem Bilimleri Merkezi'nde (CEOS)
gerçekleştirilmiş olup; CEOS'tan yeni mezun bir yüksek lisans öğrencisi olan
Debangshu Banerjee liderliğinde, Dr. Karen Alley (Dr. Öğr. Üyesi, CEOS) ve Dr.
David Lilien (Dr. Öğr. Üyesi, Indiana Üniversitesi Bloomington ve eski CEOS
Araştırmacısı) ile birlikte yürütülmüştür. Bu çalışma, Thwaites Buzulu'ndaki
değişimi yönlendiren kuvvetleri anlamaya yönelik büyük bir ABD-Birleşik Krallık
girişimi olan Uluslararası Thwaites Buzulu İşbirliği (ITGC) bünyesindeki
programlardan biri olan TARSAN (Thwaites-Amundsen Bölgesel Araştırma ve Ağı)
projesine katkı sağlamaktadır. Dr. Ted Scambos, Dr. Martin Truffer, Dr. Adrian
Luckman ve Dr. Erin Pettitt gibi tanınmış birçok buzulbilimci (glasiyolog)
de bu araştırmaya katkıda bulunmuştur.
Kırık Büyümesi, Buz Dinamiği ve Güçlenen
Geri Besleme Döngüsü
Ekip, yirmi yıllık (2002-2022) uydu gözlemleri, buz
akış hızı ölçümleri ve yerinde (in-situ) GPS verilerini kullanarak, TEIS
makaslama zonu içerisindeki kırıkların nasıl oluştuğunu ve evrildiğini
belgeledi. Analizleri, bu kırıkların kademeli büyümesinin, sahanlığın tutunma
noktası ile olan bağlantısını zayıflattığını göstermektedir. Bu bağlantı
bozuldukça, akış yukarı (upstream) kısmındaki buz daha hızlı akmaya başlamış ve
sahanlığın mekanik stabilitesini azaltmıştır.
Araştırmacılar bu zayıflama sürecinde dört belirgin
aşama tanımlamış ve iki temel bulguyu öne çıkarmıştır. Bunlardan ilki,
kırıkların iki farklı evrede genişlediğidir: İlk olarak buz akış yönüyle
hizalanmış uzun kırıklar ortaya çıkmış, daha sonra bunları akışı kesen daha
kısa kırıklar izlemiştir. İkincisi ise, bu kırıkların buz ivmelenmesini (acceleration)
artırdığı ve bunun da daha fazla hasara yol açtığı bir pozitif geri besleme
döngüsüne (positive feedback cycle) dair kanıttır. Bu ivmelenen döngü, sahanlığın
son dönemdeki gerilemesinde önemli bir rol oynamıştır.
Stabilize Edici Kuvvetten Zayıflık
Kaynağına Geçiş
Çalışma, bir zamanlar TEIS'i yerinde tutan kilit bir
faktör olan tutunma noktasının, yavaşça sahanlığın istikrarsızlığına katkıda
bulunan bir unsura dönüştüğünü belirtmektedir. Bu dört aşamalı yapısal gerileme
örüntüsü, benzer zayıflık evrelerine girdiği görülen diğer Antarktika buz
sahanlıkları için bir sinyal niteliği taşıyabilir. Eğer bu yüzen sahanlıklar
bozulmaya devam ederse, Antarktika Buz Örtüsü gelecekteki deniz seviyesi
yükselmesine daha da fazla katkıda bulunabilir.
Kaynaklar
Görsel Kaynak: https://flickr.com/photos/felton-nyc/51796351063/
Çeviri: https://www.sciencedaily.com/releases/2025/11/251130205511.htm
İligli Çalışma: https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2025JF008352
Yorumlar
Yorum Gönder