Fizik tarihinde özellikle orta çağ Avrupa’sında Heysem
etkisini görmek kaçınılmazdır. Burada bir Heysem ekolünün olduğunu ve onun
izinden giden bilim insanlarını söylemek mümkündür. Modern optik ve ışığın
doğasını açıklama çabalarından önce Heysem’in izinden kimler gitmiş neler
yapmışlar tanımakta fayda var.
Grosseteste (1175 – 1253 )
14. yüzyıl Britanyasında bir teolog olan Grosseteste Lincoln
psikoposu olarak görev yapmıştır. Bir fiolozof araştırmacı ve doğa
bilimcisidir. Aristoteles ve diğer yunan filozoflarının eserlerini tercüme
etmiştir. Aristotelesçiliğin gelişiminde önemli bir rol oynamış İbn Sina ve İbn
Rüşd’ün teorilerini benimseyen ilk latın filozoflardan biri olmuştur. Onun
optikle ilgili temel varsayımlarını yakından inceleyelim.
Işığı, en temel cismani bir madde olarak ele almıştır. Işık
ilk maddede oluşan ilk formlardır. Noktadan yayılan ışık küreye değer ve
mekânsal boyutlar ile geri kalan her şey oluşur.
Grosseteste, optiği diğer doğa bilimlerinin temeli olarak
görür. (Bu görüşe daha sonraları Roger Bacon’da katılacak.)
Işığı lux olarak nitelendiren Grosseteste (lux lat. ışık),
onun aracılık eden bir enstrüman sayesinde üretim aracı olduğunu söyler. Tanrı
evreninin makro kozmosu arasında bir ilişki olduğu gibi insan mikro kozmosunda
beden ruh arası bir ilişki doğurur.
Lux ve lumen’i görünür ışık olmaktan ziyade kaynağından
yayılarak çoğalan güç birimleri olarak ele alır.
Albertus Magnus (1193 - 1280)
Ortaçağ’da Doctor Universalis unvanı almış ve 13. Yüzyılda
yaşamış bir skolastik filozoftur. Yunan ve Arap birikiminin Ortaçağ Avrupa’sındaki
üniversitelere aktarımında payı büyüktür.
Yansıma kurallarına aşinadır. Reflexio teimiyle yansıma ve kırılma kavramlarını kullanmıştır. Gökkuşağı için tekil yağmur damlalarını oluşumda görevli olarak nitelendirmiştir.
Bilim tarhiinde “deneysel bilim” dediğimizde öncü
isimlerdendir. Fransiskendir.
Grosseteste’nin güç yayılımını takip etmiştir Dünyadaki
maddelelerin geometrik çizgiler halinde meydana gelen oluşumlar ile ortaya
çıktığını ve bu oluşumların çizgilere, açılara ve şekillere bağlı olduğunu
aktarmıştır.
Çukur ve tümsek küresel yüzeylerin kırıcı ortamlarda göz ile
kurulan ilişkisini açıklamak için 8 kural ortaya atmıştır.
Düzlem yüzeylerini açıklamada Batlamyus’a; kırıcı yüzeyleri
açıklamada Heysem’e başvurmuştur. Heysem’in göze dair görüntü oluşturan alet
yaklaşımını benimseyerek fizyolojik optik konusunda önemli çalışmalar
yapmıştır.
 |
| Optics from Roger Bacon's De multiplicatone specierum |
John Pecham (1230 - 1292)
Özellikle kaynağı Heysem olmasına rağmen Aristoteles, Öklid,
Kindi, Witelo, Grosseteste ve Batlamyus’u da takip etmiştir. Görsel algının
açıklanmasında Heysem baş kaynağıdır. Optikle ilgili olan ders kitabında
bilgilerini özetleyici bir şekilde sunmuştur.
Witelo (1230 - 1275)
Optik onun içinde temel doğa bilimi alanıdır.
Witelo, Heysem takipçisi olarak andığımız son isim olmakla beraber
ışığı hissedilen formların ilki ve belirli doğal aksiyonların aracı olarak
alır.
Işığın yansıtıcı ya da kırıcı bir yüzeyle karşılaşmadıkça
doğrusal olarak yayılacağını savunur. Heysem ve Bacon’un aksine, ışığın bir
uzamdaki yayılımı için zamana ihtiyacı olmadığını düşünür.
Heysem’i takip ederek görsel algının ışık ve rengin nesnenin
her bir noktasından göze doğru ulaşmasıyla oluştuğunu ve ayrıca kristal sıvının
gözün ışığa duyarlı kısmı olduğunu savunmuştur.
Yansımanın üç kanunu ve geometrinin kurallarından
faydalanarak, Batlamyus ve Heysem tarafından ortaya atılan yansımaya dair bir
dizi karmaşık problemi çözüme kavuştumuştur.
Witelo’nun yansıma optiğine (katoptrik) dair kapsamlı
çalışmalarının üzerine çıkmak Batı’da 17. Yüzyıla kadar mümkün olmamıştır. Witelo’nun “Perspectiva”sı
ile Heysem’in “Menazır” kitabı Reisner tarafından daha sonraları tek bir cilt
halinde basılmıştır.
 |
| Witelo'nun Perspectiva adlı eserinin bir edisyonu ile Heysem'in Menazı'ı tek bir ciltte (Friedrich Risner, 1572) |
Kaynaklar
Fizik Tarihi II Ders Notları
Görsel Kaynak: Bacon & Risner & Geometik bir Gösterim
Yorumlar
Yorum Gönder